De toenemende inzichten binnen de toegepaste klinische psychologie, zorgen voor steeds meer perspectieven om patiënten beter te kunnen begrijpen en te behandelen. Door bij een intakegesprek te inventariseren hoe beïnvloedbaar een persoon is, kan de mate van suggestibiliteit – dus de mate waarin de persoon openstaat voor suggesties en hierdoor beïnvloedbaar is – inzichten bieden in de klachten, maar ook aanknopingspunten bieden bij het behandeltraject.
In dit artikel bespreek ik de betekenis van suggestibiliteit, het verband met hersengolven, toepassingen en de kenmerken waaraan iemand voldoet die in hoge mate beïnvloedbaar is.
Wat is suggestibiliteit? [definitie]
Suggestibiliteit is de eigenschap geneigd te zijn de suggesties van anderen te aanvaarden en hieraan gevolg te geven. Men kan leemten in bepaalde herinneringen opvullen met valse informatie (vals geheugen) die door een ander wordt gegeven wanneer men zich een scenario of moment herinnert. Suggestibiliteit maakt gebruik van signalen om de herinnering te vervormen: wanneer de proefpersoon herhaaldelijk iets is verteld over een gebeurtenis in het verleden, zal zijn of haar herinnering aan die gebeurtenis overeenstemmen met de herhaalde boodschap. Dit is een belangrijk principe binnen de communicatietechniek Gaslighting.
Geschiedenis suggestibiliteit in de psychologie
Psychologen, (hypno)therapeuten en artsen zijn met suggestieve communicatietechnieken al eeuwen in staat hun patiënten te helpen bij hun genezing. Het ‘beestje’ heeft echter de laatste honderdvijftig jaar pas zijn naam gekregen: suggestibiliteit en later het placebo-effect.
Het was de Franse hypnotherapeut Émile Coué die zijn patiënten met behulp van optimistische autosuggestie liet genezen van zelfs ‘ongeneeslijke’ aandoeningen. Hij moedigde ze aan de spreuk ““Tous les jours et à tous points de vue, je vais de mieux en mieux” (Elke dag gaat het me beter en beter) een aantal keer per dag te herhalen. Hiermee werd volgens hem het onderbewuste geherprogrammeerd met de positieve affirmatie, net zolang tot het placebo-effect zijn werk deed en genezing optrad.
In de moderne psychologie en geneeskunde wordt veelvuldig gebruik gemaakt van het placebo-effect zeer breed, waarbij het veelal in dubbelblinde onderzoeken wordt toegepast. Ook in een therapeutische gesprek-setting kan suggestibiliteit succesvol worden ingezet om bijvoorbeeld zelf beperkende overtuigingen te ontkrachten of juist te bestendigen.
Suggestibiliteit en massapsychologie
Natuurlijk gaan we er vanuit dat de ontvankelijkheid voor suggesties vooral positief wordt gebruikt. Helaas wordt suggestibiliteit ook veelvuldig toegepast binnen marketing, de media en gebruiken geheime diensten de techniek om de bevolking te sturen.
Een goed voorbeeld van een concrete toepassing binnen marketing is de Coca Cola sluikreclame die tijdens een bioscoopfilm in een fractie van een seconde meermaals werd getoond. Het gevolg was dat de bioscoopbezoekers tijdens de pauze vaker cola bestelden.
Ook tijdens de pandemie wordt suggestibiliteit veelvuldig ingezet door media en politiek om de reactie van de bevolking te sturen. In een waar mediabombardement van wetenschappers en deskundigen wordt ‘een waarheid’ verkondigd, net zolang tot mensen hun eigen denkkracht in twijfel gaan trekken en geneigd zijn de specialisten maar te volgen. Hierbij is vaak sprake van gaslighting.
Soorten suggesties: direct of indirect
Suggesties kunnen grofweg worden ingedeeld in twee soorten: directe en indirecte:
- Bij een directe suggestie is het gevolg duidelijk: de strekking van de suggestie geeft aan wat er van de persoon in kwestie wordt verwacht. vb. “Voordat je dat huis koopt, zou je eerst even bij de buren moeten checken of de buurt wel goed is.”
- Bij indirecte suggesties blijft de implicatie verborgen: de suggestie heeft een dermate abstractieniveau dat de persoon het gevoel heeft een eigen keuze te kunnen maken, maar in de abstracte suggestie zitten één of meerdere commando’s verborgen. vb. De hypnotherapeut:”En als je voelt dat het makkelijker is om je adem te vertragen, voel je dat je jezelf verder kan ontspannen…”
Binnen deze twee typen zijn er drie primaire gebieden van suggestibiliteit te onderscheiden:
- placebo-effect: toediening van een inerte stof als behandelmethode kan genezing tot gevolg hebben.
- hypnotische suggestibiliteit: een suggestieve uitspraak tijdens een hypnotische sessie kan de persoon in kwestie het gevoel van keuzevrijheid geven, terwijl hij/zij geneigd is de suggestie op te volgen.
- suggestieve vraagstelling: een suggestieve vraag kan de manier waarop een persoon antwoordt beïnvloeden door een zekere mate van druk.
Het placebo-effect en suggestieve vraagstelling worden beschouwd als indirecte suggesties, terwijl hypnotische suggestibiliteit wordt gecategoriseerd als een directe suggestie.
Hersengolven en suggestibiliteit
Onze hersengolven spelen een belangrijke rol bij hoe we met suggestiviteit omgaan. Wanneer we in een alerte toestand zijn, maken onze hersenen dominant betagolven aan. Wanneer we in een diepe slaap zijn, produceren onze hersenen de langzame deltagolven, terwijl ze tijdens het dromen – meer activiteit in de hersenen – thetagolven aanmaken. Als we tijdens een lange treinreis uit het raam staren en onze gedachten laten afdwalen, dan zijn onze hersenen in een alfatoestand.
In een thetatoestand zijn we het meest suggestibel, ofwel dan zijn we zeer ontvankelijk en beïnvloedbaar met suggesties. Het is dan ook niet voor niets dat een hypnotherapeut je in een zeer ontspannen toestand brengt om met de diepgewortelde overtuigingen in je onderbewuste aan de slag te kunnen gaan.
Om in een thetatoestand te geraken, is het belangrijk om jezelf af te sluiten voor sensorische input en de aandacht naar binnen te keren, net zoals bij meditatie. Hiervoor sluit je dus je ogen en concentreer je je op je ademhaling die zich langzaam vertraagt, terwijl je kunt ervaren dat je jezelf meer en meer kunt ontspannen.
Wanneer onze hersenen thetagolven produceren, dan hebben we directe toegang tot onze onderbewuste geest, ofwel, dan kunnen we nieuwe overtuigingen ‘inprinten’, of werken aan ongewenst gedrag en gewoontes.
Natuurlijk klinkt dit allemaal positief, maar helaas wordt er ook misbruik gemaakt van een verhoogde suggestibiliteit. Het zijn de commercials en talkshows laat op de avond – wanneer we al in een half-slaap-waaktoestand zijn en dus in theta zijn – die ons beinvloeden bepaalde aankopen te doen, of om bepaalde overtuigingen in ons brein te ‘planten’.
Hypnose en hypnotische gevoeligheid
De algemene aanname is dat hypnose het proces van suggestibiliteit creëert, maar dat is niet zo. Wel versterkt hypnose de gevoeligheid en ontvankelijkheid van suggesties. Veel mensen vertonen een hogere mate van suggestibiliteit buiten een hypnose setting dan anderen erbinnen! Denk maar eens aan een situatie op het werk, waarbij een collega aan je vraagt:”Joh, wat zie je bleek, je wordt toch niet ziek?” De kans is aanzienlijk – afhankelijk van hoe beïnvloedbaar je bent – dat je jezelf beroerd gaat voelen.
De werking van suggestibiliteit kan zowel negatief als positief worden gebruikt, ofwel, de suggestie veroorzaakt een placebo- of een nocebo-effect. Dit is hoe suggestibiliteit werkt: het geloofssysteem bepaalt wat er moet gebeuren en zorgt ervoor dat het ook gebeurt. Het is zo krachtig dat mensen bij medische proeven het onmogelijke teweegbrengen, uitsluitend met hun overtuigingen.
Abstractie
Binnen hypnose wordt veelvuldig gebruik gemaakt van suggestibiliteit. De therapeut doet dit door zijn taalpatronen op een hoog abstractieniveau te gebruiken. De ‘godfather’ van hypnose is Milton Erickson, die zijn patiënten met grote eenvoud onder hypnose bracht. Zijn vaardigheden trokken de founders van NLP, Bandler en Grinder. Zij modelleerden de excellente vaardigheden van Erickson en zorgden dat met hun ‘model’ iedereen zich deze vaardigheden eigen kon maken.
In een hypnotische setting kan de cliënt zich vrij voelen in wat er gebeurt. De hypnotherapeut geeft uitsluitend suggesties, zoals “…en mag je jezelf dieper ontspannen”, of “…dan kun je voelen hoe je armen zwaarder en zwaarder aanvoelen.”
Metaforen: afdalen naar het onderbewuste
Wanneer je in trance gaat en je hersengolven zich dus vertragen, ben je aanzienlijk ontvankelijker voor suggesties, omdat de rationele geest je niet meer ‘in de weg staat’ met gedachten. In feite behelst het in trance gaan niet meer dan het uitschakelen van de de ratio en contact maken met het ontvankelijke onderbewuste.
Om toegang te krijgen tot het onderbewuste, kan gebruik worden gemaakt van metaforen. Een veelgebruikt voorbeeld is de “trap naar het onderbewuste”, waarbij je trede voor trede afdaalt naar je onderbewuste geest. De therapeut telt hierbij af tot het punt waarop de cliënt zijn ratio kan ‘loslaten’ en de therapeut toegang geeft tot zijn/haar onderbewuste.
Herhaling
Ook bij hypnose geldt de ‘kracht van herhaling’. Hoe vaker je tijdens een hypnosesessie een suggestie hoort, hoe aannemelijker het is dat je deze voor waarheid zult aannemen en zult incorporeren in je geloofssysteem.
Het Brainwashed Experiment
Het Brainwashed experiment stond onder toezicht van dr. Cynthia Meyersburg van Harvard University en Dr. Mark Stokes van Oxford University. Erkend hypnotherapeut Tom Silver werd gevraagd om tientallen proefpersonen te hypnotiseren om de diepte van hun hypnotische toestand te testen en hoe het was gesteld met hun suggestibiliteit, ofwel, hoe beïnvloedbaar ze waren.
Na een reeks tests werd de steekproef uiteindelijk teruggebracht tot vier deelnemers, die allen werden gehypnotiseerd om de vrieskou te doorstaan in een ijsbad. Slechts één van de proefpersonen, ‘Ivan’, kon langer dan 18 seconden in het ijsbad blijven, en hij werd uitgekozen als de laatste deelnemer die werd gehersenspoeld om een “moordaanslag” te plegen waarvan hij onder hypnose geloofde dat die echt was.
De 36-jarige penitentiair beambte ‘Ivan’ kreeg te horen dat hij niet langer nodig was in de show en vrij was om te vertrekken. Maar tijdens een exitgesprek hypnotiseerde Tom Silver Ivan en gaf hem de opdracht buiten het hotel een buitenlandse hoogwaardigheidsbekleder te vermoorden. Ivan kreeg instructies en uitgelegd aan welke uiterlijke kenmerken het slachtoffer voldeed en vervolgens een neppistool dat dezelfde explosie en terugslag had als een echt vuurwapen.
Toen Ivan in de lobby van het hotel stond en zich klaarmaakte om te vertrekken, kreeg hij een ‘trigger’ die de hypnotiseur eerder had gemaakt als opdracht om de moord uit te voeren.
Zoals de website van Discovery Channel voor de show uitlegt: “Het experiment was een succes en Ivan voerde zijn instructies uit: hij haalde het pistool uit een rode rugzak, wachtte bij de fluwelen koordlijn en ‘vermoordde’ zijn doelwit.”
Het experiment illustreert dus duidelijk dat mensen gehersenspoeld kunnen worden om een moordaanslag uit te voeren met behulp van hypnose en andere hersenspoeltechnieken. Het zal je dan ook niet verbazen dat hypnose en suggestibiliteit veelvuldig worden toegepast door geheime diensten. Als je het interessant vindt, kun je eens googelen op MK Ultra.
